Globalnie szacuje się, że około 50-90% koni poddanych treningom cierpi na zespół wrzodów żołądka (EGUS) (Buchanan i Andrews, 2003; McCullough i zdrowie, 2013). W podziale na źrebięta i konie częstość występowania EGUS u dojrzałych koni wynosi 60-90% (w zależności od wieku i rodzaju aktywności) i 25-50% u źrebiąt, w wyniku słabo rozwiniętej po urodzeniu błony śluzowej żołądka (Andrews i NADEAU, 1999).
EGUS najczęściej występuje u koni pełnej krwi, standardowej i rodzimej oraz u koni uczestniczących w wyścigach, rajdach wytrzymałościowych, WKKW, pokazach, polo, skokach, doskwiera także koniom trzymanym na pastwiskach i wykorzystywanym do pracy. Diagnoza oraz leczenie EGUS wiążą się ze znacznymi kosztami finansowymi oraz wymagają zaangażowania i odpowiedniego nakładu pracy potrzebnej do wyleczenia choroby.
Żołądek konia jest mały w stosunku do jego gabarytu i nierozciągliwy. Składa się z dwóch odrębnych obszarów:
- górnego obszaru niegruczołowego do którego dostaje się pokarm
- dolnego obszaru gruczołowego w którym wydziela się kwas, wspomagający rozkład i trawienie pokarmu.
Górna i dolna część rozdzielone są brzegiem sfałdowanym tzw. margo plicatus i mają wyraźnie różne właściwości fizyczne.
Dolny obszar gruczołowy żołądka doświadcza długotrwałej ekspozycji na kwas solny (HCl), dlatego w celu obrony w tym obszarze żołądka produkowane są substancje zobojętniające, śluz bogaty w wodorowęglany, stymulujący przepływ krwi przez błonę śluzową (w celu usunięcia kwasu) oraz szybką regenerację nabłonka.
Górna niegruczołowa część żołądka koni nie ma takich mechanizmów obronnych i dlatego jest bardzo podatna na erozyjne działanie kwasu żołądkowego, co może prowadzić do wrzodów.
Żołądek konia pracuje sprawnie, gdy napełniany jest wolno i małymi porcjami. W toku ewolucji ciągły napływ treści do żołądka spowodował, że kwas wydzielany jest nieustannie w żołądku i nie podlega regulacji. Konie utrzymywane w bezstresowych warunkach i stale przebywające na pastwiskach rzadko cierpią na owrzodzenia, ponieważ wypas i wypełnienie treścią żołądka ograniczają przemieszczanie się kwasu do górnych jego części. Przeżuwanie trawy i mieszanie treści żołądkowej skutkuje wydzielaniem dużych ilości śliny bogatej w wodorowęglany wnikające do żołądka i służące jako bufor, chroniący górną część przed kwasem (Durham & White, 2008). Brak dostępu do pożywienia i długotrwała ekspozycja błony śluzowej części bezgruczołowej prowadząca do pH żołądka ≤ 4,0 sprawia, że kwas uszkadza ściany żołądka prowadząc do powstania wrzodów.
Czynniki ryzyka rozwoju wrzodów
Czynniki, które zwiększają ryzyko rozwoju wrzodów żołądka to głównie:
- ćwiczenia treningowe
- stres szczególnie związany z zamknięciem – stajnią i transportem
- zmniejszony dostęp do wypasu (trawy/błonnika)
- dieta bogata w koncentraty – szczególnie skrobię
- złe i nieregularne pory karmienia
- leki
- podatność rasy
- źrebaki.
Objawy kliniczne wskazujące na EGUS obejmują między innymi:
- utratę masy ciała
- słabą wydolność fizyczną
- zmniejszone spożycie paszy
- zmiany w zachowaniu
- zgrzytanie zębami, kolkę.
W celu potwierdzenia obecności i oceny nasilenia zmian wrzodowych w żołądku, stosowana jest gastroskopia. Nasilenie zmian wrzodowych klasyfikowane jest zgodnie z opracowanym i zatwierdzonym systemem punktacji (MacAllister, Andrews, Deegan, Ruoff i Olovson, 1997), przy czym wynik 0 oznacza nienaruszony nabłonek, bez objawów przekrwienia (zaczerwienienia) lub hiperkeratozy (zażółcenie nabłonka), wynik do 4 punktów oznacza rozległe zmiany z obszarami głębokiego owrzodzenia.
Profilaktyka wrzodów żołądka u koni
W celu zapobiegania EGUS należy dążyć do minimalizacji stresu w środowisku. W ostrej fazie, należy włączyć leczenie farmakologiczne. Celem jest utrzymanie pH żołądka w zakresie 4,0-5,0. Postępowanie w przypadku koni z EGUS obejmuje:
- zmniejszanie szczytów i spadków pH w żołądku konia, poprzez podawanie pokarmu częściej, ale w małych ilościach oraz umożliwienie dostępu do trawy w celu zwiększenia produkcji śliny i zmniejszenia stresu
- zapewnienie swobodnego dostępu do diety bogatej w błonnik m.in.: trawy, siana czy lucerny i minimalizowaniu podawania węglowodanów jako źródła energii
- unikanie stresu społecznego, minimalizacja konfliktów z innymi końmi,
- umożliwienie interakcji z innymi końmi na zasadzie wzajemnej zabawy, czyszczenia itp.
- unikanie długich okresów intensywnego treningu konia
- ograniczenie do minimum podróży, zwłaszcza tych na duże odległości,
- minimalizacja użycia niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak fenylobutazon lub fluniksyna megluminy u zagrożonych koni, ponieważ leki te zwiększają ryzyko owrzodzenia żołądka.
Interwencje terapeutyczne w przypadku ostrego owrzodzenia żołądka lub okrężnicy:
- W przypadku ostrego, ciężkiego owrzodzenia żołądka, inhibitory pompy protonowej, takie jak omeprazol (Gastrogard™ i Ulcergard™) skutecznie zmniejszają liczbę i nasilenie owrzodzeń, działając poprzez czasowe hamowanie wydzielania kwasu żołądkowego.
- Długotrwałe stosowanie omeprazolu i w konsekwencji długotrwałe hamowanie wydzielania kwasu żołądkowego może jednak niekorzystnie wpływać na trawienie białka, ponieważ pepsyna, która jest wydzielana w żołądku do rozkładu białek potrzebnych do trawienia, wymaga kwaśnego środowiska do pracy.
- Długotrwałe stosowanie omeprazolu i hamowanie wydzielania kwasu żołądkowego może zwiększyć też podatność na tę chorobę, kwas żołądkowy jest tez ważnym mechanizmem obronnym przed połkniętymi patogenami.
- Omeprazol jest uważany przez niektóre autorytety zajmujące się końmi za środek zwiększający wydajność, a przez to stosowanie go u koni wyczynowych podczas zawodów jest zabronione. Niestety właśnie w tym czasie konie wyczynowe odczuwają dolegliwości związane w owrzodzeniem żołądka i jelit. Europejski Komitet Łącznikowy ds. Wyścigów Konnych (EHSLC) (w skład którego wchodzą władze wyścigowe Francji, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Włoch i krajów skandynawskich) opublikował czas wykrywania omperazolu wynoszący: 72 godziny po dawce 1 mg/kg/28 dni. Oczywiście czas wycofania powinien przekraczać czas wykrywania, aby umożliwić metabolizm omeprazolu u zwierząt. EHSLC nie opublikował jednakże okresu wykrywania omeprazolu po podaniu wyższej dawki leku na ostre owrzodzenie żołądka tj. 4 mg/kg/28 dni. Należy jednak przyjąć, że czas ten jest znacznie dłuższy, niż przy wspomnianej niższej dawce omeprazolu.
Pomimo, że leki farmaceutyczne są wysoce skuteczne w leczeniu wrzodów żołądka, preferowana jest profilaktyka. Polega ona na minimalizowaniu podawania węglowodanów jako źródła energii, na rzecz błonnika oraz propionianu jako źródła energii, które zapobiegają wrzodom żołądka. Ograniczenie posiłków węglowodanowych, co za tym idzie dużych wahań pH w żołądku i zapewnieniu stałego dostępu do błonnika, sprzyja buforowaniu śliny, przez to minimalizowaniu wahania pH w żołądku.
Jak wspomagać konie z wrzodami ?
GASTROFEN został opracowany przez Mervue Laboratories specjalnie w celu zaspokojenia potrzeb żywieniowych koni zagrożonych rozwojem zespołu wrzodów żołądka (EGUS) i zapalenia okrężnicy lub będących w rekonwalescencji po przebytej chorobie wrzodowej. Gastrofen zawiera następujące składniki, które zostały dodane w celu utrzymania zdrowego układu pokarmowego koni z EGUS: prebiotyki, probiotyki, treoninę, substancje zobojętniające sok żołądkowy, ekstrakty z alg morskich i witamina E. 
Gastrofen jest dostarczany w doustnych strzykawkach dozujących o pojemności 80 ml. Należy podać jedną tubę 80ml/ dzień (podawane jako 40 ml z dwoma karmieniami) przez co najmniej dwa tygodnie i dłużej, jeśli wymaga tego sytuacja lub zalecił weterynarz.
Gastrofen należy podawać bezpośrednio do jamy ustnej lub w paszy, jeżeli bezpośrednie dawkowanie doustne jest niemożliwe lub utrudnione.